Beluister op Soundcloud:
Luister naar Spotify, Apple Podcast en Stitcher
Tekst van deze aflevering over kerst en de zon
Op deze pagina vind je de tekst van de podcast, documentatie en kan je stemmen als je wilt dat ik op bevel als writer on demand een boekje schrijf met nog veel meer informatie over de twaalf heilige dagen van kerst.
Maar om te stemmen moet je helemaal tot beneden scrollen. Ik beloof je wel dat je ondertussen mooie afbeeldingen en video’s tegenkomt.
De onderstaande uitgeschreven tekst is zoals ik het vertel, dus perfect is het Nederlands niet, want mijn podcast is met zo weinig mogelijk verbeteringen opgenomen. Gewoon door te vertellen. Daarom de West-Vlaamse tongval, met inslikkende medeklinkers, dezelfde uitspraak voor een ‘g’ en een ‘h’. Wie een hekel heeft aan West-Vlaams, die luistert beter niet. Maar dan weet je ook niet wat je mist. Een moeilijke keuze, ik weet het.
Uitgeschreven tekst podcast:
De teksten voor mijn podcastafleveringen maak ik meestal op zondag. Dus dacht ik: waarom wijd ik geen aflevering aan de zon en wat past er beter dan dit te doen in het putje van de winter? Bijvoorbeeld in de kerstperiode. Want het kerstfeest gaat vooral over de zon en is eigenlijk een zonnefeest.
We aanbidden in de kerstperiode zelfs onrechtstreeks ook de zon. Laten we hiervoor eens terugkeren in de tijd. Want al eeuwenlang aanbidden mensen de zon. Je vindt in allerlei tijdperken tekeningen en geschriften ter ere van de zon. Want zonder zon geen leven op aarde. Je zou nu denken dat wij de zon niet meer aanbidden zoals onze voorouders, maar niets is minder waar. Want kerst heeft alles te maken met de zon (het woord kerst bevat toevallig ook alle letters van ster en de zon is een ster).
De bepaling van de datum van de geboorte van Jezus
In de Bijbel vind je nergens de datum waarop Jezus zou geboren zijn. Lees de Bijbel maar eens, je zal de datum (net als de data van andere kerkelijke feestdagen overigens) niet tegenkomen. Want kerstdag werd door de eerste christenen ook totaal niet gevierd. Pas in het jaar 137 maakte paus Hyginus in Rome van de geboorte van Christus een heilig feest, maar dan nog was de datum van 25 december nog niet bepaald. Dit gebeurde slechts later, in de derde eeuw werd een voorstel geformuleerd door de Romeinse keizer Constantijn om de geboorte van Christus op 25 december te vieren, want dat was de dag waarop de Romeinen hun uit Perzië afkomstige zonnegod Mithras vierden. Mithras, Mitra, Meitros, Mihr, Mehr of Meher zijn benamingen waaronder deze zonnegod voorkomt in Europa of Azië.
Beeld van Mithras uit het Vaticaan – bron: wikimedia
Hij was een zonnegod afkomstig uit Perzië (Mithra uit het Zoroastrisme)(Mithras lijkt overigens ook op de Vedische Mitra, de zonnegod uit het Hindoeïsme). Hij werd wel vaak afgebeeld met Sol, de werkelijke zonnegod, de zon, waarvoor toeval of niet ook op 25 december Sol Invictus (de onoverwinnelijke zon) werd gevierd.
Sol Invictus in een votiefstele uit 2de eeuw na Christus (let op de gelijkenis met het vrijheidsbeeld in New York) – bron: Wikimedia
Hij werd soms afgebeeld met een groenblijvende boom (hé, daar heb je de kerstboom of levensboom opnieuw). Sommigen beweren dat zijn moeder, net als Maria, ook maagd zou geweest zijn, terwijl volgens andere bronnen Mithras zou geboren zijn uit een rots.
Het astrologisch verhaal van de geboorte van Jezus
Maar de datum van de geboorte van Jezus is ook een astrologisch verhaal. Op 24 december vormt de ster Sirius, de ster die verwijst naar de Egyptische godin Isis, één lijn met de drie helderste sterren van de ster Orion. Deze drie heldere sterren worden de drie koningen genoemd. Zij wijzen naar het punt waar de zon opkomt op 25 december. Dus ‘volgen’ de Drie Koningen de ster in het oosten om de zonsopgang te bepalen – de geboorte van de Zon.
Het sterrenbeeld Orion en nabijgelegen sterren – bron: Wikimedia
Klein detail: het sterrenbeeld Virgo of maagd (de oude grafische voorstelling was een M) wordt ook Huis van het brood genoemd. Jezus werd geboren uit een maagd, Maria in Bethlehem wat vertaald Huis van brood betekent.
De cultus van Mithras en Sol Invictus
Maar laten we eens terugkeren naar de oude zonnegod Mithras en de Sol Invictus cultus. Keizer Aurelianus introduceerde in 270 na Chr. de cultus van Sol Invictus als officiële staatsreligie waarbij Sol de hoofdgod van het rijk werd en Aurelianus als keizer een zonnekroon ging dragen. Aurelianus’ Sol ontstond uit de Romeinse god Apollo. Er wordt verondersteld dat Aurelianus de wedergeboorte van de zon symbolisch wilde vereenzelvigen met de aanhoudende vernieuwing van het Romeinse Rijk. De cultus van Sol Invictus en Mithras bestonden beide en werden soms door elkaar gemixt. Men was toen nog niet zo zuinig of beschermend ten opzichte van zijn eigen goden.
Keizer Aurelianus met een zonnekroon – bron: Wikimedia
De cultus van Mithras was een mysteriecultus, die vooral door Romeinse soldaten geliefd was. De rituelen vonden plaats in donkere, onderaardse, met rook gevulde ruimten, waarbij de volgelingen via een aantal initiaties werden ingewijd in de geheimen van de Mithrascultus. Tempels zijn gevonden in Rome, Engeland, Dalmatië, Griekenland, Egypte, Syrië, zelfs Nederland (onder de hervormde kerk in Elst), vaak in de buurt van water omdat water gebruikt werd bij rituelen.
In Nederland in het Museumpark Oriëntalis bij Nijmegen kan je een reconstructie van een Mithrastempel bezoeken, meer informatie, klik op deze link.
Mithras wordt vaak afgebeeld met een stier die hij slacht, waarbij de resten door hem en de zon vaak worden opgegeten. Dit is de verbondenheid met de kosmos. Je kan dit zien op de eerste afbeelding in deze blogpost.
Terug naar 25 december.
Waarom kiezen voor 25 december als datum van geboorte? Het astrologisch verhaal heb ik al verteld. 25 december is een datum die overigens in sommige boeken ook wordt vermeld als geboortedagen van de Egyptische god Osiris (alhoewel bij Osiris ook 28 december wordt genoemd als dag van hergeboorte) of de drankgod Dionysus/Bacchus. Hé, dat lijk mij wel logisch, een drankgod op 25 december, vandaar dat kerst ook één van die dagen is dat er veel drank vloeit. Drank vloeide ook op dezelfde dag wegens de Saturnaliafeesten, feesten van overvloed en vrede ter ere van Saturnus.
Saturnalia, schilderij van Antoinne-François Callet (1783) – bron: Wikimedia
In 325 werd op aangeven van keizer Constantijn 25 december het feest van de geboorte van Christus, wat gemakkelijk was omdat op die dag zowel Sol Invictus als Mithras werd gevierd. De kalender van Philocalus in 354 officialiseerde dit. Uiteindelijk was het keizer Theodosius die in 391 het Christendom als staatsgodsdienst verhief en alle andere cultussen verbood.
Jezus verwijzing naar de zon?
Jezus is de zoon van God, zoon of zon het is maar één letter verschil en in het Engels is het zelfs hetzelfde woord: sun. In de Bijbel wordt geschreven dat Jezus in Johannes 8:12 zegt: “Ik ben het Licht van de wereld. Wie Mij volgt heeft op zijn weg geen duisternis te vrezen, maar hij zal het levenslicht bezitten.” Het acroniem (dit is een afkorting die wordt uitgesproken als een woord, waarbij elke letter vaak nog verwijst naar een ander woord) ICHTUS waarmee Jezus soms wordt aangeduid (afkorting van de spreuk Jezus, Gods zoon, redder), verwijst ook naar de zon.
Ichtus teken op een muur in de oude Griekse stad Ephesus (Turkije) – bron: Wikimedia
De eerste christenen gebruikten als monogram voor het acroniem ICHTUS vaak een achtpuntige ster gecombineerd met een cirkel. Een cirkel met een achtpuntige ster wordt ook het zonnerad genoemd. Christus wordt ook aangeduid als de morgenster, Venus (Openbaringen 22, 16). En het teken voor Venus bij Sumeriërs was een achtpuntige ster
Soms wordt er geschreven dat Jezus bedoeld was als opvolger van Apollo, de zonnegod van de Romeinen of van Mithras/Sol Invictus. Het Christendom nam enkele gebruiken over van de Sol Invictus cultus, hetgeen duidelijk wordt in vroeg-Christelijke iconografie waarin Christus wordt afgebeeld met een zonnekroon of in de zonnestrijdwagen van Apollo-Helios, en hij de titel van “zon van gerechtigheid” krijgt toebedeeld. De aureolen bij onze heiligen zijn overigens niet meer of minder dan een zon.
Nu denk je misschien, merkwaardig dat we op kerst onbewust ook de terugkomst van de zon vereren, maar deze symboliek zit ook in ons dagelijkse leven.
Maar in België wordt de zon ook vereerd
Denk maar bijvoorbeeld aan het woord België. Afkomstig van de Belgae, een Keltische stam die Belenos of Belenus vereerde. Belenos was, jawel, een zonnegod. Je ziet het zelfs in de vlag: geel in het midden. Nu denken alle luisteraars die zich bezig houden met onze staatsstructuur wellicht: ja maar, dat is op federaal niveau, niet bij de deelstaten.
Maar ook Wallonië en Vlaanderen gebruiken het geel: kijk maar naar de vlaggen: een gele achtergrond, het kleur van de zon. Op de Waalse vlag kraait de haan bij zonsopgang en in Vlaanderen heb je een klimmende leeuw, een zon die opkomt, klimt. En de leeuw verwijst ook naar de zon: eerst en vooral wordt het sterrenbeeld leeuw, leo, gekoppeld aan de maand augustus, de maand met het meeste zonlicht. Maar Apollo, de Romeinse zonnegod wordt ook de leeuwengod genoemd. In Egypte stelde een leeuw met een kop vooraan en achteraan de zonsopgang en zonsondergang voor. Horus, de zoon van Isis, werd als zonnegod in de vorm van een valk of een leeuw afgebeeld. Ook in andere tijden en culturen werd de leeuw vaak gekoppeld aan de zon.
Je ziet: wij vereren de zon zonder dat we het weten.
Misschien begrijp je nu beter de lichtjes in de kerstboom: ze hangen er ter ere van Mithras of Sol Invictus of Jezus, ter ere van de “oude” lichtgoden. Dus als je nog eens hoort of leest over ‘het gebrek aan eerbied voor onze kersttradities’, denk dan eens aan de oude god Mithras, afkomstig uit Perzië of Sol Invictus, de zon, vereerd door de Romeinen. Tradities komen vaak voort uit andere tijden, andere culturen, alleen zijn wij het vergeten. Maar één ding is zeker: de zon, die schijnt voor iedereen, overal ter wereld, van gelijk welke cultuur, zeker op kerst. Hoe vredevol zou kerst op aarde zijn, moesten verschillen ook gelijkenissen zijn, juist daarom zijn geschiedenis, verhalen en oude mythologieën zo belangrijk: zij onderstrepen de gelijkenis tussen de mensen, niet het verschil.
Wil je meer weten over de oude zonnegoden en het verband met kerst? Geef dan nu je stem via het onderstaand formulier. Bij 99 stemmen schrijf ik er een boekje over.
Bronnen:
HALSBERGHE, G., The cult of Sol Invictus, Brill, 1972.
