Beluister op Soundcloud:
Luister op Spotify, Apple Podcast of Stitcher
Tekst van deze website over vogelen
Welkom, bij niets is wat het lijkt. Een podcast over de verborgen wereld waarover je niet geleerd hebt op school, over mysteries oude verhalen, taal en merkwaardige toevalligheden. Uw gastvrouw, auteur Bo Vickery.
Ik hou van vogels
Stel, je hebt een derde podcast aflevering te maken. Welk onderwerp kies je zoveel mogelijk luisteraars aan te trekken? Wat is populair? Na een aflevering over een speciaal lichaamskenmerk en een aflevering over een ongeluksgetal 13, dat er geen is, dacht ik, weet je wat ik neem twee onderwerpen die altijd goed scoren bij mensen: dieren en seks. Dus werd dit podcastaflevering over vogels. Als kind was ik al gefascineerd door trekvogels. Ik was dat vergeten, maar onlangs vond ik de boeken terug. Ik vraag me af: waarom? Was het de vrijheid van de vogels of het vliegen in de lucht? Hoe dan ook, veel mensen houden van vogels. Wie hangt er niet een nestkastje of vogelvoer in zijn tuin? Maar is er hiervoor een andere reden dan wij denken die verder gaat dan de vogel zelf?
Hebban olla vogala
Eén van de eerste bekende geschreven teksten in het Nederlands rond 1100 gaat overigens over vogels: Hebban olla vogala. De tekst zou geschreven zijn door een West-Vlaamse monnik, wat ik als Bruggeling enkel maar leuk kan vinden. Ervoor staat een Latijnse zin, maar ik zal u mijn Latijn en het oud-Nederlands besparen. Maar vertaald luidt de tekst ongeveer als volgt: alle vogels zijn nesten begonnen, behalve ik en jij. Waar wachten wij nu op?
Vogelen
Maar waarom verwijzen wij naar vogels als er een gevrijd wordt? Je weet wel vogelen. En waarom spreken we van een nestje bouwen als mensen gaan samenwonen. Wat is het verband met vogels? Daarvoor moeten we heel ver terug in de tijd, namelijk naar Egypte. In de Egyptische religie werd geloofd dat de ziel bestond uit de Ba, die in vogelvorm werd voorgesteld: een vogel met een mensenhoofd.
Foto: De ziel Ba, de armen geheven om water en voedsel van de goden te ontvangen, houten beeldje, Roemer- end Pelizaeus-Museum Hildesheim, Duitsland – bron: Wikimedia
Omdat na de dood de ziel wegvliegt uit het lichaam. Dat lijkt een beetje op een engel. In Heliopolis dacht men dat de Benuvogel de Ba voorstelde.
Bron: Wikimedia
En de Benu werd verbonden met de zon, die elke dag stierf en terug geboren werd. De zonsopgang symboliseerde de hergeboorte van de gestorven farao en de overledene steeg uiteindelijk ten hemel in de vorm van deze zielenvogel de Ba of de Benu om een ster te worden.
De ooievaar
De Benu is een vogel die lijkt op een ooievaar: de ooievaar die bij ons baby’s brengt. Of zijn het zielen die herboren worden? Hoe dan ook, de Ba werd in het Egyptische boek der doden voorgesteld als de ziel die ‘s nachts de boot voorttrekt om de zon te vervoeren zodat die kon herboren worden de volgende morgen. Misschien komt daar onrechtstreeks wel het woord ooievaar vandaan. Waar het woord ooievaar vandaan komt, weet men niet exact, wellicht van het Germaanse ‘audabara‘ of schatdrager. Maar in het Grieks betekent ‘oion‘ ei. Zou de ooievaar niet komen van een ei dat vaart? Oion, vaar, denk ik dan. Maar ja, ik ben ook maar een verhalenverteller.
Grafboten
De Romein Procopius schreef in de zesde eeuw dat enkele kustdorpen geen belasting moesten betalen omdat zij een speciale taak hadden. Zij moesten de gestorven zielen overzetten naar Brittia, naar engelenland of Engeland. Ook in andere oude religies werd er vaak verwezen naar een boot waarin gestorvenen moesten worden gelegd om naar de overkant te gaan. Denk maar aan grafvondsten waarbij men volledige boten vond? Je moet maar eens naar de film, The dig Netflix kijken.
Gelukkige verjaardag
Dat het woord haven ook lijkt op het Engelse heaven of hemel is het merkwaardig toeval, net zoals de baren van de zee lijken op het baren van een baby. In het middeleeuws zei men ook dat men ‘gebaren’ werd in plaats van geboren. En zo heb je zeilen in het Duits Segeln, in het Engelse to sail, maar ook ziel, die Seele of the soul. Veel verschil tussen de woorden zeilen en zielen is er niet. Zo lijken de zee, de zon of sterren samen met vogels een rol te spelen in de cyclus van leven en dood. Heb je er overigens al op gelet dat het woord geboorte in het Engels, birth, klankmatig hetzelfde is als bird of vogel? De Engelsen hebben ook een birthday of vogeldag als verjaardag.
De zwaan
Maar wat dan in onze streken? Waar ik woon, aan de kust, in de provincie West-Vlaanderen, in België, waren er hier ooit Kelten en bij de Kelten was de zwaan, een belangrijke vogel. De zwaan vervoer zielen over zee. Die werden dan later opnieuw geboren via onze ooievaar. De zwaan of cygnus had een mythische betekenis. Want één van de oudste sterrenbeelden was de zwaan of cygnus, waarvan de ster Deneb ooit onze poolster was: zo rond 42000-38000 jaar voor Christus en ook nog eens rond 16000-12000 voor Christus.
Bron: Wikimedia
Er werd door oudere volkeren geloofd dat als je stierf dat je met de zwaan die ook tot symbool staat voor de liefde, vertrok over zee naar de sterren, naar de zon om hergeboren te worden. Je vertrok, met de cygnus, de zwaan en kwam terug met de ooievaar of ciconia in het Latijn. Allebei vogels, waarvan de Latijnse naam begint met cy-/ci-, zoals de cirkel. Een cirkel in het leven, een cirkel die staat voor de altijd durende evolutie en beweging in het leven. Zoals een klok waar de tijd nooit begint of eindigt, maar altijd maar rond draait in een cirkel. Overigens weten we vandaag, niet waar het woord zwanger vandaan komt, maar zwaan of zwanger, zoveel verschil is er niet.
Zwaan, de liefde en vrijen of vogelen dus in het dialect, hangt samen met de gestorven ziel en de zwaan die terug geboren wordt als de vrouw zwanger is. Maar ach, ik ben maar een fabulant of verhalenverteller. En oh, ja, dat er veel ooievaars te zien zijn in het Zwin, hier in Knokke aan de Belgische kust, dat is opnieuw een woord dat lijkt op zwaan die vroeger als swene werd uitgesproken. Zwaan, swene, Zwin, ach, dat is gewoon maar toeval, net zoals het Zwin ligt in Knokke, knoken en in Heist, Geist, geesten naast Zeebrugge, de zee-brug naar de overkant. Ja, ik heb veel fantasie, was je dat nog niet opgevallen?
Mijne vlieger
En er zijn veel wezens met vleugels in onze wereld. Engelen, de Heilige Geest is dan weer een duif en de alchemisten gebruikte een symbolentaal vol vogels.
Maria met duif als Heilige Geest – detail uit het Lam Gods van Jan Van Eyck
bron: wikimedia
Men zegt wel eens dat alchemisten de taal der vogels spraken. Niet enkel de alchemisten deden dat: denk maar aan het Gentse liedje of klassieker. Ja, ik spreek niet enkel over West-Vlaanderen om mijn doelpubliek groot genoeg te houden. De Gentse klassieker ‘mijnen vlieger‘ van Walter Debuck. Een dubbelzinnig liedje. Wie het liedje niet kent, ga naar mijn website www.bovickery.eu.
En onder deze podcast vind je afbeeldingen over wat ik zojuist verteld hebt en de link naar het liedje met de tekst voor wie het niet kent. Vogels en vrijen. En er is altijd een link.
De nobelprijs
Omdat elke vogel zingt zoals hij gebekt is, wil ik afsluiten met een verhaal dat de Amerikaanse schrijfster Toni Morrison in 1993 vertelde toen de Nobelprijs literatuur won. Als schrijver ben ik het wel verplicht om te eindigen met iets met een hoogstaandere inhoud. Het is niet het hele verhaal, maar een sterk ingekorte, serieus aangepaste versie. Een link naar de volledige speech in het Engels vind je op mijn website onder deze podcast (je kan ook luisteren). En jawel in dit verhaal komt een vogel voor.
Er was eens een oude vrouw, blind en wijs. Van heinde en verre kwamen mensen naar haar voor haar wijsheid. En op een dag bezochten enkele jongeren haar en ze hadden besloten om deze oude vrouw te testen. Ze stonden voor haar en vroegen de vrouw: deze jongeren houdt in zijn hand een vogel vast. Vertel ons, is de vogel levend of is de vogel dood. Omdat de vrouw niet antwoordde, herhaalden ze de vraag, maar de vrouw antwoordde nog altijd niet. Ze was blind, dus kon ze haar bezoekers niet zien en zeker niet wat ze in hun hand hadden. Uiteindelijk antwoordde ze: ik weet niet of de vogel die je in je handen houdt dood of levend is, maar ik weet wel dat de vogel in jouw handen is.
Het is in jouw handen en uiteindelijk wil de oude vrouw hiermee zeggen dat in welke omstandigheden je ook bent: het is in jouw handen wat je ermee doet. Zo is het ook met onze taal. Of ze dood of levend is, hangt af van ons allemaal. Of we ermee spelen of we ernaar luisteren of ze lezen, de keuze is aan jou. En zelfs al sterven we als een zwaan, onze taal en de symboliek erachter blijft onbewust bestaan. Zo is het ook met onze wereld. Of ze dood of levend is, hangt van ons af. Of we ze respecteren of verder verwaarlozen of we elkaar respecteren of denigreren of discrimineren. De keuze is aan jou en zo is het ook met corona: of we dood of levend zijn, hangt van ons af. Wat we met deze situatie doen, hangt volledig van ons af, van de keuze die we hebben. De keuze is dus aan jou. Je kan in deze tijd vogels bekijken, vogels voederen of vogelen: jij beslist. De keuze is aan jou, want jij bent zo vrij als een vogel. Of lijkt het woord vogels teveel op volgen?
Bronnen:
VAN REETH, A., Encyclopedie van de mythologie, Tirion, 2006.
STORM, R. & COTTERELL, A., De grote mythologische encyclopedie, Veltman uitgevers, 2017.
CLERINX, H., Kelten en de lage landen; Davidsfonds, 2005;
ALDHOUSE-GREEN, M., De Keltische mythen, Athenaum 2016;
VALGAERTS, E. en MACHIELS, L., De keltische erfenis, Stichting Mens & Kultuur, 1993.
COLLINS, A., The cygnus mystery, Watkins Publishing, 2008.
COLLINS, A., The cygnus key, Bear & Compagny, 2018.
Winkler Prins Encyclopedie van de astronomie.
