Beluister op Soundcloud:
Luister naar Spotify, Apple Podcast of Stitcher
Tekst van deze aflevering over flamingo’s, flamenco’s en Vlamingen.
In de derde aflevering van deze podcast had ik het over de band die wij mensen hebben met vogels. Toen ik de laatste dagen twee keer een auto met de nummerplaat flamingo op zag, dacht ik: dat is een ideaal onderwerp voor een podcast. Vlamingen hebben zelfs een speciale relatie met een vogel met een lange nek, namelijk een flamingo. Je kan geen winkel meer binnen stappen of een website bezoeken en je komt wel altijd ergens de afbeelding van een flamingo tegen. De flamingo is een populair decoratie-artikel geworden. Kitsch zoals ze dat zeggen. Vorige zomer zag je overal flamingo’s. De flamingo, je weet wel, die vogel met een prachtige kleurengewaad in het roze. De herkomst van zijn naam is onbekend. Er zijn verschillende theorieën er over en je raadt het nooit: er wordt soms ook verwezen naar Vlaanderen.
De betekenis van het woord Vlaming
Het woord Vlaams zou volgens sommige auteurs kleurrijk betekenen: de Vlaamse gaai is daar het mooiste voorbeeld van: de vogel komt niet uit Vlaanderen, het bijvoeglijk woord ‘Vlaams’ zou verwijzen naar zijn kleurenpracht.
Al sinds de Middeleeuwen werden de kleurrijke Vlaamse stoffen, door de Vlaamse wandtapijten in heel Europa verhandeld, van Spanje tot Rusland. Het Roemeense ‘felendreş’ betekent bijvoorbeeld ‘fijne stof uit Vlaanderen’. De Vlaamse stoffen en tapijten waren zeer kleurrijk en gewild, dus deze verklaring is heel goed mogelijk.
Een wandtapijt van Pieter van Edingen, een Brusselse wever. Dit wandtapijt Fortuna (1520) is er eentje uit de reeks Los honores voor keizer Karel V, dat nu te bezichtigen is in San Ildefonso in Spanje.
De Flamenco en de Vlaming
In het Spaans wordt flamingo flamenco uitgesproken zoals de dans van de Roma, de zigeuners.
En weet je wat? De Spaanse flamencomuziek verwijst mogelijk ook naar Vlaanderen. Flamenco werd door de eeuwen heen gevormd door verschillende invloeden van Keltische, Gotische, Byzantijnse, Islamitische, Fenicische en Iberische culturen. En natuurlijk de cultuur van de zigeuners. In de smeltkroes van culturele invloeden ontstond in Andalusië de flamenco.
Zigeuners werden ‘flamenco’ genoemd. Flamenco is Spaans voor Vlaming. Hebben de Vlamingen er iets mee te maken? Opnieuw zijn er verschillende verklaringen mogelijk.
Flamenco zou landloze boer, gevluchte boer betekenen. Mogelijk een verwijzing naar de inwoners op de vlucht voor de Moorse overheersing in Spanje. Of flamenco kan ook van het Arabische ‘fellah-mengu’ komen, wat muziek of liedjes van de boeren betekent.
Keizer Karel V
Keizer Karel V in Augsburg (Titiaan)
bron: Wikimedia
Flamenco in Spanje zou mogelijk ontstaan zijn naar aanleiding van de komst van Keizer Karel V die in Gent geboren is. Er zouden dansen georganiseerd zijn om hem te verwelkomen onder de kreet ‘flamenco báilale’. Want Karel V werd niet als een echte Spanjaard aanzien, maar als een Vlaming.
Anderen beweren dan weer dat de Vlaamse dansers die aanwezig waren gewoon kleurrijke kleren aan hadden, wat de naam veroorzaakte. De flamenco is een dans met plotse, schokkende bewegingen van de dansers met hun hoofd en armen. De dansers hebben een trotse houding, is een emotioneel intense dans. Er wordt gebruik gemaakt van ritmisch geklop, het kloppen met de vingerknokkels op tafels of met een stok op de grond, met de vingers knipperen of met de handen klappen. Dezelfde beweging maken de flamingo’s tijdens hun paringsdans, het balsen.
Vooral de flamingosoort, Phoenicopterus roseus die je in Andalusië terugvindt, slaat met zijn kop snel halve slagen en slaat zijn vleugels uit. Ik zie dit toch niet onmiddellijk als Vlaamse volksdans uit het verleden. Vlamingen doen de hucklebuck op een trouwfeest en zwaaien wel eens met een serviette boven hun hoofd, maar een dans zoals de flamenco…. Nee, dat zie ik niet onmiddellijk voor me als onderdeel van onze geschiedenis. Maar wie weet hebben wij gewoon dit talent in de loop der eeuwen verloren en is een Vlaamse volksdans uiteindelijk een Spaans cultuurfenomeen geworden.
De vurigheid van de ruzie of oproer
Maar flamenco kan ook verwijzen naar het vurige temperament van de zigeuners. Flamenco zou een synoniem zijn van ruzie of oproer. Dat zie ik dan soms toch weer als een kenmerk van de Vlaming: we doen niets liever dan dingen anders of niet te doen zoals de overheid wil. Flamenco betekent in het Spaans overigens niet enkel Vlaming, maar ook vreemdeling. Oeps, dat is iets wat niet iedereen graag zal horen dat een Vlaming uiteindelijk ook maar een vreemdeling is voor velen.
Zo vurig de flamenco is, zo vurig is de flamingo. Vurig, flamma, flamme, Vlaming. Daarom misschien dat wij spreken over een ‘heet wuf’ in het West-Vlaams? Waarmee ik het niet over mezelf heb natuurlijk. Flamenco zou ook verwijzen naar de zangkoren in de Spaanse kerken. Er waren zangers nodig en Vlamingen konden goed zingen. Ze kregen de bijnaam flamencos. De Vlaamse gezangen werden ‘cantos de los flamencos’ genoemd en zouden door de Spaanse soldaten die in onze kontreien vertoefden zijn overgenomen. Dat wij op massabijeenkomsten zoals cantussen, Vlaanderen zingt of concerten uit volle borst meezingen heeft dus zijn reden.
Cantus, een schilderij uit 1900 van Mühlberg – bron: wikimedia
De flamingo en de Vlaming
De flamingo komt misschien ook niet toevallig voor in onze interieurs. Flamingo’s leven graag in barre omstandigheden, zoals bijv. zoutvlakten. Eeuwen geleden werd er zout gewonnen aan de Vlaamse kust, dus een flamingo zou er toen wel graag in onze streken gewoond hebben. De Europese flamingo die nog in het wild leeft in Spanje en Griekenland trekt in het voorjaar graag naar Frankrijk om te broeden, zoals wij ook graag naar Frankrijk gaan zodra het warmer wordt, misschien ook om op iets te broeden?
De jonge flamingootjes die gaan naar een soort crèche, waar er een paar honderd jonge flamingo’s samenleven in grote groepen zodat de ouders op jacht kunnen gaan. Dit lijkt wel erg op onze manier van leven waarbij kinderen ook in de créche belanden zodat de ouders kunnen gaan werken. De roze kleur van de flamingo hangt blijkbaar af van wat hij eet, vooral garnalen, zoutkreeftjes, slakken, mosselen en insectenlarven. Garnalen en mosselen dat is iets wat op veel menukaarten staat in ons land, hoe toevallig, maar of dit onze kleur bepaalt zoals bij de flamingo, ik denk het niet. Gelukkig wordt onze huidskleur of politieke kleur niet bepaald door wat wij eten. Sommige politieke partijen zouden een probleem hebben door het gebrek aan voedsel in hun kleur.
Gelukkig lijken wij niet op een flamingo, want de flamingo plant zich maar voort als hij volledig roze is. Dan zou het triestig gesteld zijn met onze voortplanting want wij zijn het resultaat van een eeuwenlange invasie van vreemde overheersers en handel met vreemdelingen in ons land: Romeinen, Vikingen, Spanjaarden, Italianen, Oostenrijkers, Nederlanders, Fransen, enzovoort,… Ook België en Vlaanderen is eeuwenlang een smeltkroes van nationaliteiten geweest. Een knalroze flamingo is dus zeldzaam.
Lake Natron Tanzania
Het bewijs dat Vlamingen en flamingo’s iets met elkaar te maken hebben vind je onder andere bij Lake Natron in Tanzania. (De ligging kan je via deze link bekijken)
In de volksmond heet dit meer ‘het meer dat dieren in steen verandert’. Enkel de flamingo overleeft er. Het meer heeft een rode kleur door magmatische kalksteen, afkomstig van de uitbarstingen van een oude vulkaan. De ph-waarde in het meer zorgt ervoor dat het zeer alkalisch is. De temperatuur loopt er op tot wel 60°C.
Dieren die in het meer vallen, zien eruit alsof ze in een emmer met cement gevallen zijn, ze lijken te veranderen in steen. Bekijk maar eens de foto’s op mijn website www.bovickery.eu.
Foto: Nick Brandt – Bron: Piximus.net
Je ziet er weinig dieren. Alleen de flamingo’s: die paren er. Hij broedt zelfs aan de rand van het meer. Zou het daarom zijn dat een flamingo vaak op één poot staat?
(Bij Disney Nature kan je in de film The Crimson Wing de flamingo’s zien aan Lake Natron)
Hoe dan ook de flamingo heeft zeker zijn naam van de Vlaming. Want wie kan er beter tegen milieuvervuiling, woont er vaak zelfs in de buurt (denk aan PFOS) dan de Vlaming? Nee, wij vinden milieuvervuiling niet zo erg, net als de flamingo. Of sommigen toch. Dus is mijn vraag: ben jij een echte flamingo die houdt van een beetje milieuvervuiling of ben je eerder een flamenco die houdt van sierlijk dansen? O ja, wie een echt zeldzame perfect roze flamingo kent, die mag het altijd laten weten.
Bronnen:
https://www.ecotoerisme.eu/flamingo/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Flamenco
https://piximus.net/others/amazing-and-deadly-lake-natron-in-tanzania
