Beluister op Soundcloud:
Luister op Spotify, Apple Podcast en Stitcher
Tekst van deze aflevering over Sinterklaas
Uitgeschreven tekst podcast ‘Waarom ook volwassenen niet weten wie Sinterklaas is’:
Sinterklaas. Maakte me zowel bang als blij als kind.
Sinterklaas is een feest voor de kinderen, maar is dit het ook voor de ouders? Want je liegt je kinderen voor wie Sinterklaas is. We voeden onze kinderen dus op met een leugen waar iedereen aan deelneemt. Maar wat als jij ook niet echt weet wie de figuur van Sinterklaas is? Wat als jij ook bent grootgebracht met een leugen? Want Sinterklaas is in werkelijkheid een verwijzing naar iemand anders dan die heilige man uit Turkije.
Sinterklaas is toch die heilige uit Turkije?
Sinterklaas was een heilige uit Turkije (overlijden 6/12/342). Zo zie je dat mensen uit Turkije al altijd aanbeden worden. Als jonge wees gaf hij al zijn bezittingen aan de armen. Hij was bisschop van Myra. Hij verrichte goede daden en wonderen toen hij bisschop was. Via de Spanjaarden zou zijn figuur bekender geworden zijn in onze streken, daarom dat hij ‘van Spanje komt’, beter gezegd van over zee. Maar het is onzeker of hij echt bestaan heeft.
En wat met zwarte piet?
In sommige landen wordt de Sint vergezeld door een zwarte persoon, een zwarte klaas, een boeman of een persoon met hoorns (een duivelfiguur), bijv. Krampus in Oostenrijk. Ook bij ons werd Sinterklaas in de middeleeuwen soms afgebeeld in het gezelschap van een persoon met hoorns. Deze keer gaat het niet om de eenhoorn zoals in één van mijn vorige afleveringen.
Een kaart uit 1900 met Krampus – bron: Wikimedia
Of gaat het in realiteit om de verering van Wodan of Odin ?
Wodan is voornaamste god bij de Germanen (Odin in de Noorse mythologie). De oppergod. Maar misschien moet ik eens uitleggen wie Wodan of Odin was, want jullie kennen hem niet. Of misschien toch wel?
Wodan is een oude man met een lange, grijze baard. Hij was gehuld in een lange mantel en had een speer met een slangenkop, een soort toverstaf. Hij reed door de lucht met zijn achtbenig paard Sleipnir.
Beeld van Wodan in Hannover, Duitsland – Bron: The Norse mythology
Zijn boodschapper was Oel die met een zak door rookgaten op zoek was naar offers voor Wodan. In sommige streken in Vlaanderen worden steenkolen overigens ‘oelen’ genoemd. Hij was vergezeld door 2 zwarte raven Hugin (=gedachte) en Munin (=geheugen) die hem informeerden wat de mensen op aarde deden.
Soms vergezelde de zwarte reus Nörwi hem. Nörwi droeg een roede. Wodan was de zielenbegeleider die gestorvenen met zijn paard naar de onderwereld bracht. Hij was de god van wijsheid, wind, handel en hij bracht rijkdom.
Bij het begin van de winter trok hij met een razende groep gestorvenen (het wilde heir of wodenheer) door het land, waarbij hem offers werden gebracht, terwijl de mensen rond het vuur, de haard zaten.
Wodan en de wilde jacht – Friedrich Wilhelm Heine (1845-1921) – Wägner, Wilhelm. 1882. Nordisch-germanische Götter und Helden. Otto Spamer, Leipzig & Berlin – bron: Wikimedia
Door het rookgat zag men Wodan passeren met zijn leger gestorvenen. Het rookgat was de verbinding tussen de aarde en de hemel. De offers bestonden uit vruchten, wortels, deegkoeken, … alles om Wodan gunstig te stemmen.
Wodan gaf de runetekens aan mensen.
Beschermgod van de schoenmakers.
Dus laten we eens vergelijken:
Er zijn nogal veel gelijkenissen tussen Wodan of Odin en onze Sint vind je niet? Dus kan je je de vraag stellen wie er nu in het ootje wordt genomen: zijn het de kinderen of zijn wij het? Of zijn wij gewoon gefascineerd door mannen met een grijze, lange baard?
Maar achter het sinterklaasverhaal zit ook een symboliek verborgen. De Sint verwijst naar de verbinding tussen hemel en aarde. De ‘duivels’, ‘zwarte klazen’ of ‘zwarte pieten’ die hem vergezellen verwijzen naar de onderwereld.
Sint-Niklaas en Krampus op huisbezoek in Wenen (1896) – bron: wikimedia
De onderwereld had vroeger een andere betekenis: het betekende gewoon de andere wereld, de geesteswereld waar gestorvenen terechtkomen. Het christendom heeft er de hel van gemaakt. Wie van over zee komt, luister ook naar mijn podcastaflevering nummer 3 over vogels en vogelen en je zult de zin die nu komt beter begrijpen: ‘wie van over zee komt, overschrijdt de grens tussen deze wereld en de andere wereld. De sint leert kinderen dat wie offers brengt en goed is, beloond wordt, wie zich misdraagt, gestraft wordt, gewoon de wet van karma.
Sinterklaas en zwarte piet zijn dus een verwijzing naar geesten en de geestenwereld. Via ‘vermomde’ personen kom je in contact met de ‘andere wereld’, een geestelijke wereld. Carnaval bijvoorbeeld heeft daar ook mee te maken, maar dat is voor een podcastaflevering in het voorjaar, dus als je dat wilt weten, zal je vrees ik deze podcast moeten blijven volgen.
Het Sint-Nicolaasfeest – Jan Havicksz Steen (1665-1668) – Rijksmuseum Amsterdam
Bij het Sintverhaal moeten de geesten eerst door een schoorsteen, door een nauwe, bevuilde (roet) doorgang om binnen te dringen in je huis. Piet (zwart, roe, donker, straffend, jong) en Sint (wit, licht, goede man, belonend, oud) zijn de tegenpolen: het kwade en het goede, die echter elkaar nodig hebben om een balans te bereiken: zonder het goede, geen kwaad, zonder kwaad, geen goed. Beide zorgen voor balans. Voor alle duidelijkheid: zwarte piet verwijst voor mij naar het oude ritueel uit de tijd van Wodan: de gestorvenen, het wilde heir waarmee hij door de hemel kliefde.
Sinterklaas is dus niets meer of minder dan een oud heidens, natuurritueel om te helpen uit het duister naar het licht te komen, om in contact te komen met de ‘andere wereld’. De uitbeelding van goed en kwaad op een symbolische manier (karma). Merkwaardig dat zo’n symbolische boodschap zelf verpakt zit in leugens die we onze kinderen wijs maken, vind je niet?
“Wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe!”
De roe of gesel vind je samen met de kromstaf al in het oude Egypte. Kijk maar naar de foto van de Egyptische god Osiris op mijn website. Hij is er afgebeeld als koning van het hiernamaals met een gesel en kromstaf in zijn handen. Of de roe van zwarte piet en de kromstaf van de Sint. De kromstaf is een herdersstaf waarmee je verdwaalde schapen kan vangen (de stoute kinderen) zodat ze terug in de kudde komen. De gesel of roe staat symbool voor bovennatuurlijke kracht, het is een symbool van vruchtbaarheid: de vruchtbaarheid op materieel en geestelijk vlak. De gesel is dus zowel bestraffend als vruchtbaar (een stout kind dat gestraft wordt, weet wat hij of zij niet meer mag doen en zal zo een vruchtbaarder leven bereiken). Of hoe het oude Egypte in een christelijk ritueel verborgen is en werd samengevoegd met Wodan en Odin.
Geloof je mijn verhaal niet? Kijk dan eens naar de tekst van het volgende sinterklaaslied. Wees gerust, ik ga niet zingen, want dan heb ik helemaal geen luisteraars meer. Terwijl ik deze podcast om 6 uur ‘s morgens inspreek, zie ik de maan schijnen tussen de bomen, dus zal ik dat liedje maar nemen: Zie de maan schijnt door de bomen. Wie het liedje niet kent, op mijn website kan je een video vinden waarop dit liedje wordt gezongen. Je kan het altijd meezingen om je dag op te vrolijken.
Let nu goed op en denk aan wat ik zojuist verteld heb over Wodan, zijn wilde heer of heir en de zwarte klaas.
“Zie, de maan schijnt door de bomen,
Makkers! Staakt u wild geraas.
‘t heerlijk avondje is gekomen
‘t avondje van Sint-Niklaas
Van verwachting klopt ons hart,
Wie de koek krijgt, wie de gard!
Van verwachting klopt ons hart,
Wie de koek krijgt, wie de gard!
O, wat pret zal het zijn, te spelen,
Met dienen bonten harlekijn.
Eerlijk zullen we alles delen,
Suikergoed en marsepein
Maar o wee, wat een bittere smart,
Kregen wij voor koek, een gard,
Maar o wee, wat een bittere smart,
Kregen wij voor koek, een gard.”
Heb je het gehoord?
- “ ‘t heerlijk avondje is gekomen”: een verwijzing naar het wilde heir van Wodan
- “makkers, staakt u wild geraas”: het wilde heir dat met veel lawaai door de lucht kliefde.
- “dienen bonten harlekijn”: een verwijzing naar de zwarte klaas, de duivel die Wodan vergezelde. Maar misschien moet ik ook verwijzen naar de Franse oorsprong van het woord harlekijn: het komt van ‘hellequin’: een troep duivels die er ‘s nachts te paard op uit trok onder aanvoering van Hellequin: een figuur met een zwart gemaakt gezicht. Zij waren erop uit om gestorven zielen naar de onderwereld te jagen. Hun aanvoerder was Herla, zoals je Wodan had in de Germaanse mythologie. Er zijn verschillende culturen terug te vinden bij Sinterklaas.
Het opvoeden van kinderen was dus vooral gebaseerd op een angstcultuur.
Als het 5 december is, denk dan eens goed na wat je je kinderen vertelt en vraag je af of jij op Sinterklaasavond wel gerust zal slapen als je vergeten bent je schoentje te plaatsen: Wodan of Odin met zijn wilde heir wil je echt niet aan de ontbijttafel zitten hebben? En misschien is het een geruststelling als je je kinderen een leugentje vertelt rond Sinterklaas, te weten dat je zelf ook al altijd bent beet genomen. Fake news is van alle tijden. Het mooie is echter dat het verhaal van Sinterklaas een combinatie is van vele culturen door de eeuwen heen. Zo blijft ons multicultureel verleden verborgen in onze huidige rituelen. Misschien is dat een mooier verhaal om te vertellen aan onze kinderen: dat geen enkele cultuur op zichzelf bestaat en dat het Sinterklaasfeest een multicultureel feest is?
O ja, voor ik het vergeet, wie meer wilt weten over Sinterklaas en zwarte piet, kan altijd stemmen op mijn website. Als ik 99 stemmen heb, schrijf ik een boekje over de Sint, waarin je ook meer leert over zijn verhouding met zijn Amerikaanse vriend Santa Claus.
Bronnen:
http://www.hetnieuweleven.com/Studies/Sinterklaas.pdf
http://www.pentahof.nl/Brochures/527-Sinterklaas.pdf
https://www.propop.be/assets/uploads/20/downloadbestanden/Geschiedenis_van_Sinterklaas.pdf
https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/36906-geschiedenis-sinterklaas.html
